Не кантовать, № 1, 1981 ⁘ Nie kantować, Nr 1, 1981

'Анджей Чеховский
РЕКОНСТРУКЦИЯ

После истории мы вышли на большую перемену, я и Рино. Темой урока было: «Первая реконструкция и проблемы нравственности». Мы начали спорить еще во время урока, и было похоже, что проговорим всю перемену.

Мы остановились у изгороди, под большим каштаном. Двери школы открылись, из них парами вышли первоклассники. Они разбежались по спортплощадке и началась игра в Последнего Человека. Правила игры простые, нужно стать в круг и петь песенку:

Он неведомо откуда,
для чего — не ясно.

Мы вернулись к нашему разговору. В учебнике написано так: «Уже тогда польза реконструкции была очевидной». Однако, многие гуманисты были готовы «бежать на четвереньках в лес», если бы это оказалось необходимым для спасения их концепции человека. Рино утверждал, что это неправда: по его мнению, консерваторы не могли быть такими глупыми. Я убеждал его, что именно так и было.

— Возьмем Дон-Кихота, — говорил я. — Ведь в его время уже были известны ветряные мельницы, а он утверждал, что это неприятель. Или возьмем Аристотеля.

Но Рино говорил, что это совсем другое дело.

— Должна же быть какая-то причина, — сказал он задумчиво. — Я думаю, все део в сердце. Ты читал их книги? Все о чувствах писали и о сердце.

— Что общего у сердца с чувствами? — спросил я.

— А то я знаю, — сказал Рино. Оно стучало: тук, тук, тук.

Мы начали думать, но из этого ничего не выходило. Рино сел под деревом, чтобы поправить свой окислитель. Первоклассники играли, как ни в чем не бывало. Они ходили и пели:

Как он жил? Чего хотел?
Головой вертел он,
Две руки и две ноги,
Целиком из ТЕЛА.

Рино молчал. Тогда я открыл учебник и начал рассматривать цветные анатомические таблицы. На одной из них был изображен челоек перед реконструкцией, все ненужные органы были окрашены в синий цвет. Другая представляла его типичные дефекты, и лучше было на нее вообще не смотреть. На другой стороне — современный человек в трех проекциях и в разрезе, а также поекты следующих реконструкций. Я показал эту таблицу Рино.

— Больше всего мне нравится последний проект Форда, — сказал он.

Я подумал, что действительно никогда не пойму тех далеких времен. Должно быть, это не моя вина: просто тода еще никто не умел мыслить логично. Я вспомнил, что именно те, что больше всех сетовали на несовершенство человека, не хотели себя изменять, когда дело дошло до реконструкции. Я подумал, что реконструкция могла им так не нравиться потому, что была крайне необходима. Правда, следующие реконструкции будут только удовольствием. Наконец, я начал думать о последнем человеке, но сразу бросил. Это была тема сомнительной нравственности.

Первоклассники пели последний куплет:

Так бродил он, но ему
Чего-то не хватало:
Отыскал он крюк и шнур,

— все фыркнули от смеха —

И ЕГО НЕ СТАЛО.

Перевел с польского Владимир Штокман

Andrzej Czechowski
REKONSTRUKCJA

Wyszliśmy na dużą przerwę po lekcji historii, ja i Rino. Lekcja była na temat: „Pierwsza rekonstrukcja i problemy moralne. Dyskutowaliśmy już podczas lekcji i wyglądało na to, że całą przerwę też przegadamy.

Stanęliśmy przy ogrodzeniu, pod wielkim kasztanem. Drzwi szkoły otworzyły się znowu i parami wymaszerowali pierwszoklasiści. Rozbiegli się po boisku i zaczęła się zabawa w Ostatniego Człowieka. Zasady były nieskomplikowane, chodziło się w koło i śpiewało piosenkę:

Nie wiadomo, skąd się wziął,
nie wiadomo po co.

Wróciliśmy do naszej rozmowy. W podręczniku było tak napisane: „Już wtedy korzyści z rekonstrukcji musiały być oczywiste. Niemniej jednak humaniści byli gotowi» wrócić na czworakach do lasu«, jeżeli okazałoby się to niezbędne do uratowania ich koncepcji człowieka. Rino twierdził, że to nieprawda: jego zdaniem konserwatyści nie mogli być aż tak niemądrzy. Przekonywałem go, że byli.

— Weź takiego Don Kichota — mówiłem. — Przecież w jego czasach wiatraki już były znane. A on uważał, że to nieprzyjaciel. Albo weź takiego Arystotelesa.

Ale Rino uważał, że to zupełnie inna sprawa.

— Musieli mieć jakiś powód — powiedział w zamyśleniu. — Ja myślę, że chodziło im o serte Czytałeś ich książki? Wszyscy pisali o uczuciach i o sercach.

— Co serce miało wspólnego z uczuciami? — zapytałem.

— Bo ja wiem? — powiedział Rino. — Biło raz tak, raz tak.

Zaczęliśmy się zastanawiać, ale nic z tego nie wychodziło. Rino usiadł pod drzewem, żeby poprawie swój dotleniacz. Pierwszoklasiści bawili się w najlepsze. Chodzili i śpiewali:

Jak to żyje, czego chce?
Głowa mu się chwiała,
Ręce dwie i nogi dwie,
I był cały z CIAŁA.

Rino nie odzywał się, a więc otworzyłem podręcznik i zacząłem oglądać kolorowe tablice anatomiczne. Na jednej z nich był człowiek sprzed rekonstrukcji — wszystkie niepotrzebne organy były pomalowane na niebiesko. Druga przedstawiała jego typowe defekty i lepiej było na nią w ogóle nie patrzeć. Na następnej stronie był człowiek współczesny w trzech rzutach i w przekroju i projekty następnych rekonstrukcji. Pokazałem je Rinowi.

— Najbardziej mi się podoba ostatni projekt Forda — powiedział.

Pomyślałem, że nigdy naprawdę nie zrozumiem tych dawnych czasów. Oczywiście to nie moja wina: po prostu wtedy jeszcze nikt nie potrafił myśleć logicznie. Przypomniałem sobie, że właśnie ci, którzy najbardziej narzekali, nie chcieli się zmienić, kiedy przyszło do rekonstrukcji. Pomyślałem, że rekonstrukcja mogła im się nie podobać właśnie dlatego, że była koniecznie potrzebna, ale następne rekonstrukcje będą już dla przyjemności. Wreszcie zacząłem myśleć o ostatnim człowieku, ale zaraz przestałem. To był temat wątpliwy moralnie. Pierwszoklasiści śpiewali ostatnią zwrotkę:

Wędrowały długo tak,
Lecz coś się zdarzyło:
Znalazł sobie sznur i hak.

— wszyscy parsknęli śmiechem —

WIĘCEJ ICH NIE BYŁO.