|
АRS POETICA?
Я всегда тосковал по форме более емкой,
что была бы ни слишком поэзией, ни слишком прозой
и позволила бы общаться, не обрекая никого,
ни автора, ни читателя, на страдания высшего толка.
В самой сути поэзии есть непристойное что-то:
возникает из нас нечто, о чем мы не знали, что в нас оно есть,
а мы таращим глаза, словно из нас выпрыгнул тигр
и стоит в круге света, похлестывая себя хвостом по бокам.
Поэтому правильно говорится, что стихи нам диктует демоний,
хоть наивно считается, что это, конечно же, ангел.
Трудно понять, откуда берется вся эта гордость поэтов,
если стыдно бывает им оттого, что заметна их слабость.
Какой же разумный хотел бы стать прибежищем духов,
что живут в нем, как в собственном доме, вещая на разных наречьях,
и, как будто им мало было украсть его голос и руку,
они для собственного удобства пытаются даже влиять на его судьбу?
Поскольку нынче в цене то, что носит приметы болезни,
кто-то может подумать, что я просто шучу,
или, что я открыл еще один способ
восславлять Искусство посредством иронии.
Было время, когда читались лишь мудрые книги
те, что помогают сносить боль и несчастье.
Но ведь это не то же самое, что просматривать тысячи
произведений родом прямо из психиатрической клиники.
А ведь мир совсем не такой, как нам кажется,
и мы совсем не такие, как в собственных бреднях.
Потому-то все люди хранят молчаливую благопристойность,
так добиваясь уважения родственников и соседей.
А в поэзии пользы всего-то, что нам она напоминает,
как трудно всегда оставаться одной и той же особой,
ибо дом наш открыт, на ключ не заперты двери,
а незримые гости входят и выходят.
Что ж, согласен, то, что здесь говорю я, совсем не поэзия,
потому что стихи писать позволительно редко и неохотно,
лишь по невыносимой нужде и только с надеждой,
что не злые, а добрые духи избрали нас своим инструментом.
БЕЗ ДЕМОНИЯ
Демоний, уже две недели меня ты не посещаешь,
И я становлюсь тем, кем был бы всегда без помощи твоей.
Смотрю я в зеркало и мне лицо мое не мило,
Память открывается, а там — страшно.
Растерянный и несчастный я человек.
Совсем другим я останусь в своих стихах.
Я хотел бы предостеречь читателей, извиниться.
А сам вот не умею даже эту жалобу сложить.
МНЕ СТЫДНО
Мне стыдно сочинять стихи
нескромное занятие
льстить читателю
пока не скажет он что стих хороший
Хотел бы я заговорить
другими словами
чтобы никто в здравом уме
не пожелал бы меня слышать
ТЫ, ПРИЧИНИВШИЙ ЗЛО
Ты, причинивший зло человеку,
Над горем его посмевший смеяться,
Себя окруживший толпою паяцев,
Зло и добро перепутав навеки,
Пусть головы все пред тобою склонили,
Мудрость и святость тебе приписали,
Отлили тебе золотые медали,
Счастливые тем, что день пережили,
Не будь спокоен. Поэт все помнит.
Можешь убить его — родится новый,
Запишет и дело твое и слово.
Уж лучше холодный рассвет багровый,
Веревка и сук иль глубокий омут.
ВЕЧНОЗЕЛЕНЫЙ
1.
Не столь разумный, сколь судьбы избранник,
Чтоб возвеличить свой язык родимый.
Должно быть, под защитой специальной
В погибельную выжил он годину.
2.
Судьбы игрушка, он приоткрывался
Лишь постепенно, как играют в карты,
Не ждал ни популярности, ни власти,
Ни что коснется струн волшебной арфы.
3.
Ребенок набожный, мальчишка суеверный
И простодушный продержался долго.
Его наивность видели неверно,
Хотя была она постыдно-смехотворна.
4.
Поляк литовский — значилось в реестре,
Языческих легенд и мифов житель.
Он в детстве слушал звуки древних песен
Не зная сам, что мыслит на санскрите.
5.
Война дымилась, землю изувечив.
Тогда твердили — боль всех нас очистит.
Завидовал он тем, кто безупречен,
Кто верил в дело всенародных миссий.
6.
Страдал и думал, что страдает мало.
По коридору шел в толпе безмолвной,
Что памяти его так ожидала.
Стыдился он, что жив и знает много.
7.
Можно сказать, он людям удивлялся
Иль их любил, что все одно, наверно.
Ведь для кого в конце концов старался
В абстрактность красоты совсем не веря?
8.
В мышлении своем слегка запутан,
Он подвизался в споре поколений.
Весьма нужны шаманы эти людям.
Ну как же обойтись без их камланий?
9.
Храм воздвигался медленно но верно
Из вздохов, гимнов, жалоб, охов, ахов
Как общий дом для верных и неверных
Как усмиренье примитивных страхов.
10.
Короче, верил он, что есть мерила
И суд последний самой высшей меры,
Где он предстанет и нагой, и сирый
Без убеждений и без лицемерья.
11.
Потом питал надежду компенсаций
За глухоту, за хромоту и старость
И смысл искать не перестал стараться,
Не только по привычке жить пытаясь.
12.
А непонятного все ж оставалось много.
Как двойственность стремлений и желаний.
И «Почему?» последним стало словом
Прежде чем ум и память потерял он.
[2002]
РЕЦЕПТ
Только не откровения. Жизнь меня
Так допекла, что я бы обрел облегчение,
О ней рассказав. И поняли бы меня
есчастливцы, сколько же их!, те, что по улицам
Ходят шатаясь, еле живые, в пьяном бреду,
Больные проказой памяти и виной существования.
Так что же мне не дает это сделать? Стыд,
Что страдания мои недостаточно красочны?
Или своенравие? Слишком модными сделались стоны, Несчастное детство, травмы и прочее.
Даже если бы я дозрел до жалоб Иова,
Лучше умолкнуть, хвалить неизменный
Прядок вещей. Нет, что-то другое
Не позволяет мне говорить. Тому, кто страдает,
Следует быть правдивым. Но где там, столько масок,
Столько комедий, состраданья к себе!
В чувствах фальшь выдают фальшивые фразы.
Слишком дорог мне стиль, чтобы я мог рисковать.
ВАЛЬС
Уже зеркала звуки вальса вращают,
Уже канделябр уплывает вглубь зал.
Смотри: сто подсвечников мрак освещают
И в сотнях зеркал отражается бал.
И розовой пылью, как роз лепестками,
Искрятся подсолнухи трепетных труб.
Ширóко расставлены, словно крестами,
Стекло, чернота, белизна плеч и рук.
И пары кружатся в роскошном убранстве,
И шелк, наготу прикрывая, горит...
И жемчуг, и перья в гремящем пространстве,
И шепот, и возглас, круженье, и ритм.
Десятые годы двадцатого века,
В песочных часах шелестит лет песок.
Но вскоре пробьет час расплаты, час гнева,
Горящим кустом смерть взойдет на порог.
А где-то родится поэт на планете.
Но сложит он песнь не для них, не для них.
Над хатой висит Млечный путь ночи летней,
В деревне еще лай собак не затих.
И пусть его нет, пусть он будет когда-то,
Ты кружишься в танце, красавица, с ним.
И вечно тем танцем ты будешь объята,
Вплетаясь в боль войн, в громы битв и дым.
А он сквозь истории черную бездну
Тебе на ушкó тихо шепчет: гляди.
Печаль на челе его, и не известно,
Поет это вальс или плач твой в груди.
К окну подойди и сквозь плотные шторы,
В неведомый мир, словно в сон, загляни.
Здесь вальс заглушен золотых листьев хором,
За стеклами ветер морозный звенит.
Поле ледяное в рассвете цвета крови
Ночь разорвавшись взгляду откроет,
Тóлпы бегущих со смертельным воплем,
Которого не слышишь, лишь читаешь с губ.
Смертью кипящее, кровью обагренное,
До самого неба раскинулось поле,
На телá застывшие в каменном покое
Дымящееся солнце роняет утра пыль.
Вот река течет полуприкрыта льдами,
На берегах маршируют рабские колонны,
Выше синих туч, выше вод черных
В красном свете солнца сверкает бич.
Там, в этом марше, в рядах молчаливых,
Смотри, это сын твой. На щеке рана
Кровавая, он движется с улыбкой обезьяны,
Кричи же! Он в рабстве счастлив.
Ты понимаешь. Есть предел страданий,
За которым смиренная улыбка возникает,
Так человек проходит, и вскоре забывает,
За что был должен биться и зачем.
Наступает озарение в скотском покое,
Когда он смотрит в небо, на облака и звезды,
Пусть другие умерли, он умереть не может.
И тогда он медленно умирает.
Забудь. Ничего кроме яркого зала,
Букетов и вальса, и звуков, и эх.
Лишь свечи горят, в зеркалах отражаясь,
И очи, и губы, и гомон, и смех.
Ничья ведь рука к тебе не прикасалась.
На цыпочках ты перед зеркалом стань.
Светает, на небе звезда показалась,
Звенят бубенцы в предрассветную рань.
НАРОД
Чистейший среди народов земли, когда судят их молний зарницы,
Бездумный и хитроумный в трудах повседневных
Без жалости к вдовам, к сиротам, без жалости к старцам,
Из рук ребенка крадущий корочку хлеба.
Жизнь в жертву приносит, дабы гнев небес на врагов накликать
Плачем сирот и женщин врага поражает.
Власть отдает людям с глазами золототорговцев,
Позволяет возвыситься людям с совестью владельцев борделя.
Лучшие из его сыновей остаются безвестны,
Они являются лишь однажды, чтобы погибнуть на баррикадах.
Горькие слезы этого люда обрывают песню на половине,
А когда умолкает песня, громко звучат анекдоты.
По избам в углах тень таится, указывая на сердце,
За окном воет пес на невидимую планету.
Народ великий, народ непобедимый, народ ироничный,
Умеет истину распознать, храня об этом молчанье.
Бродит по барахолкам, общается прибауткой,
Торгует старыми дверными засовами, украденными в руинах.
Народ в помятых кепках, со всеми пожитками на спине,
Идет искать себе места на юг и на запад.
Нет у него ни городов, ни памятников, ни живописи, ни скульптуры,
Только из уст в уста несомое слово и предреченья поэтов.
Мужчина этого люда, остановившись над колыбелью сына,
Повторяет слова надежды, что до сих пор остаются напрасны.
Краков, 1945
Перевел с польского Владимир Штокман
|
|
ARS POETICA?
Zawsze tęskinłem do formy bardziej pojemnej,
która nie byłaby zanadto poezją ani zanadto prozą
i pozowliłaby się porozumieć nie narażając nikogo,
autora ni czytelnika, na męki wyższego rzędu.
W samej istocie poezji jest coś nieprzystojnego:
powstaje z nas rzecz o której nie wiedzielśmy że w nas jest,
więc mrugamy oczami, jakby wyskoczył tygrys
i stał w świetle, ogonem bijąc się po bokach.
Dlatego słusznie się mówi, że dyktuje poezją dajmonion,
choć przesadza się utrzymując, że jest na pewno aniołem.
Trudno pojąć skąd się bierze ta duma poetów
jeżeli wstyd im nieraz, że widać ich słabość.
Jaki rozumny człowiek zeczce być państwem demonów,
które rządzą się w nim jak u siebie, przemawiają mnóstwem języków,
a jakby nie dosyć im było skraść jego usta i rękę
próbują dla swojej wygody zmieniać jego los?
Ponieważ co chorobliwe jest dzisiaj cenione,
ktoś może myśleć, że tylko żartuję
albo że wynalazłem jeszcze jeden sposób
żeby wychwalać Sztukę za pomocą ironii.
Był czas, kiedy czytano tylko mądre książki
pomagające znosic ból oraz nieszczęście.
To jednak nie to samo co zaglądać w tysiąc
dzieł pochodzących prosto z psychiartycznej kliniki.
A przecie świat jest inny niż nam się wydaje
i my jesteśmy inni niż w naszym bredzeniu.
Ludzie więc zachowują milczącą uczciwość,
tak zyskując szacunek krewnych i sąsiadów.
Ten pożytek z poezji, że nam przypomina
jak trudno jest pozostać tą samą osobą,
bo dom nasz jest otwarty, we drzwiach nie ma klucza
a niewidzialni goście wchodzą i wychodzą.
Co tutaj opowiadam, poezją, zgoła, nie jest.
Bo wiersze wolno pisać rzadko i niechętnie,
pod nieznośnym przymusem i tylko z nadzieją,
że dobre, nie złe duchy, mają w nas instrument.
BEZ DAJMONIONA
Dajmonionie, od dwóch tygodni nie nawiedzasz mnie
I staję się kim byłbym zawsze bez twojej pomocy.
Patrzę w lustro i niemiła jest mi moja twarz,
Pamięć otwiera się, a tam straszno.
Zmącony i nieszczęśliwy ja człowiek.
Zupełnie inny zostanę w moich wierszach.
Chciałbym ostrzec czytelników, prosić wybaczenia.
Cóż kiedy nie umiem nawet tej skargi ułożyć.
WSZTYDZĘ SIĘ
Wstydzę się układać wiersze
zajęcie nieskromne
schlebiać czytelnikowi
aż powie to dobry wiersz
Wolałbym przemówić
innymi słowami
tak żeby nikt przytomny
nie życzył sobie mnie słyszeć
KTÓRY SKRZYWDZIŁES
Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając,
Gromadę błaznów koło siebie mając
Na pomieszanie dobrego i złego,
Choćby przed tobą wszyscy się skłonili
Cnotę i mądrość tobie przypisując,
Złote medale na twoją cześć kując,
Radzi że jeszcze jeden dzień przeżyli,
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta
Możesz go zabić — narodzi się nowy.
Spisane będą czyny i rozmowy.
Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy
I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta.
ŻYWOTNIK
1.
Niezbyt rozumny ale wyznaczony,
Żeby swój język rodzinny uświetnił.
Pewnie za sprawą specjalnej ochrony
Wiek zatracenia i zagłady przeżył.
2.
Igraszka losu, który się otwiera
Tylko stopniowo, jak gdyby gra w karty,
Nie oczekiwał rozgłosu ni berła,
Ani że dotknie strun królewskiej harfy.
3.
Pobożne dziecię, zabobonny chłopek,
I prostoduszny miał zostać do końca.
Jego naiwność czytali na opak,
Choć była śmieszna i zawstydzająca.
4.
W rejestrze plemion był Polak litewski,
Mieszkaniec baśni pogańskich i mitu.
W dzieciństwie słyszał starodawne pieśni,
Nie wiedząc o tym uczył się sanskrytu.
5.
Dymiła wojną porażona ziemia.
Mówiono wtedy, że ból nas oczyści.
Zazdrościł innym czystego sumienia
I wiary w triumf narodowej misji.
6.
Cierpiał i myślał, że cierpi za mało.
Szedł korytarzem w nieruchomym tłumie.
Wielu z nich jego pamięci żądało.
Czuł wstyd, że żyje i więcej rozumie.
7.
Można rzec o nim, że podziwiał ludzi
Albo ich kochał, co pewnie jest jedno.
Bo ostatecznie dla kogo się trudził
Skoro odrzucał abstrakcyjne piękno?
8.
W swoim myśleniu nieco pogmatwany,
Zgłaszał swój udział w rozmowie pokoleń.
Bardzo potrzebni są tacy szamani.
Bez ich mamrotań co począłby człowiek?
9.
Trwało wznoszenie ogromnej katedry
Z westchnień, okrzyków, hymnów i lamentów
Na dom dla wszystkich, wiernych i niewiernych
Na poskromienie prymitywnych lęków.
10.
Inaczej mówiąc, wierzył, że są wagi
Albo i miary ostatniego sądu,
Kiedy ukaże się się nareszcie nagi,
Bez udawania i światopoglądu.
11.
Bawił się później nadzieją kompensat
Za to, że stary, głuchy i kulawy
Poszukiwania sensu nie zaprzestał
I nie chciał żyć z samej tylko wprawy.
12.
A dużo było niezrozumiałego.
Choćby dwoistość żądz i aspiracji.
Ostatnim słowem stało się ''Dlaczego?''
Zanim świadomość i pamięć utraci.
[2002]
PRZEPIS
Tylko nie wyznania. Własne życie
Tak mnie dojadło, że znalazłbym ulgę
Opowiadając o nim. I zrozumieliby mnie
Nieszczęśnicy, a ilu ich!, którzy na ulicach miast
Chwieją się, półprzytomni czy pijani,
Chorzy na trąd pamięci i winę istnienia.
Więc co mnie powstrzymuje? Wstyd,
Że moje zmartwienia nie są dość malownicze?
Albo przekora? Zbyt modne są jęki,
Nieszczęśliwe dzieciństwo, uraz i tak dalej.
Nawet gdybym dojrzewał do skargi hiobowej,
Lepiej zamilczeć, pochwalać niezmienny
Prządek rzeczy. Nie , to co innego
Nie pozwala mi mówić. Kto cierpi, powinien
Być prawdomówny. Gdzież tam, Ile przebrań,
Ile komedii, litości nad sobą!
Fałsz uczuć odgaduje się po fałszu frazy.
Zanadto cenię styl, żeby ryzykować.
WALC
Już lustra dźwięk walca powoli obraca
I świecznik kołując odpływa w głąb sal.
I patrz: sto świeczników we mgłach się zatacza,
Sto luster odbija snujący się bal.
I pyły różowe, jak płatki jabłoni,
I skry, słoneczniki chwiejących się trąb.
Rozpięte szeroko jak krzyże w agonii
Szkło ramion, czerń ramion, biel ramion i rąk.
I krążą w zmrużone swe oczy wpatrzeni,
A jedwab szeleści o nagość, ach cyt…
I pióra, i perły w huczącej przestrzeni,
I szepty, wołanie i zawrót, i rytm.
Rok dziewięćset dziesięć. Już biją zegary,
Lat cicho w klepsydrach przesącza się piach.
Aż przyjdzie czas gniewu, dopełnią się miary
I krzakiem ognistym śmierć stanie we drzwiach.
A gdzieś tam daleko poeta się rodzi.
Nie dla nich, nie dla nich napisze ich pieśń.
Do chat drogą mleczną noc letnia podchodzi
I psami w olszynach zanosi się wieś.
Choć nie ma go jeszcze i gdzieś kiedyś będzie,
Ty, piękna, nie wiedząc kołyszesz się z nim.
I będziesz tak tańczyć na zawsze w legendzie,
W ból wojen wplatana, w trzask bitew i dym.
To on wynurzony z odmętu historii,
Tak szepce ci w ucho i mówi: no patrz.
A czoło ma w smutku, w dalekich lat glorii
I nie wiesz, czy śpiewa tak walc, czy twój płacz.
Stań tutaj przy oknie i uchyl zasłony,
W olśnieniu, widzeniu, na obcy spójrz świat.
Walc pełza tu liśćmi złotymi stłumiony
I w szyby zamiecią zimowy dmie wiatr.
Lodowe pole w brzasku żółtej zorzy
W nagle rozdartej nocy się otworzy,
Tłumy biegnące wśród śmiertelnej wrzawy,
Której nie słyszysz, odgadujesz z ust.
Do granic nieba sięgające pole
Wre morderstwami, krew śniegi rumieni,
Na ciała skrzepłe w spokoju kamieni
Dymiące słońce rzuca ranny kurz.
Jest rzeka na wpół lodami przykryta
I niewolnicze na brzegach pochody,
Nad siną chmurę, ponad czarne wody
W czerwonym słońcu, błysk bata.
Tam, w tym pochodzie, w milczącym szeregu,
Patrz, to twój syn. Policzek przecięty
Krwawi, on idzie, małpio uśmiechnięty,
Krzycz! W niewolnictwie szczęśliwy.
Rozumiesz. Jest taka cierpienia granica,
Za którą się uśmiech pogodny zaczyna,
I mija tak człowiek, i już zapomina,
O co miał walczyć i po co.
Jest takie olśnienie w bydlęcym spokoju,
Gdy patrzy na chmury i gwiazdy, i zorze,
Choć inni umarli, on umrzeć nie może
I wtedy powoli umiera.
Zapomnij. Nic nie ma prócz jasnej tej sali
I walca, i kwiatów, i świateł, i ech.
Świeczników sto w lustrach kołysząc się pali,
I oczy, i usta, i wrzawa, i śmiech.
Naprawdę po ciebie nie sięga dłoń żadna,
Przed lustrem na palcach unosząc się stań.
Na dworze jutrzenka i gwiazda poranna,
I dzwonią wesoło dzwoneczki u sań.
NARÓD
Najczystszy z narodów ziemi gdy osądza je światło błyskawic,
Bezmyślny a przebiegły w trudzie zwykłego dnia.
Bez litości dla wdów i sierot, bez litości dla starców,
Kradnący sprzed ręki dziecka skórkę od chleba.
Życie składa w ofierze aby ściągnąć gniew niebios na wrogów,
Płaczem sierot i kobiet wroga porażą.
Władzę oddaje ludziom o oczach handlarzy złotem,
Pozwala wznosić się ludziom o sumieniach zarządców bordelu.
Najlepsi jego synowie pozostają nieznani,
Zjawiają się tylko raz jeden, aby umrzeć na barykadach.
Gorzkie łzy tego ludu przerywają w połowie pieśń,
A kiedy milknie pieśń, mówi się głośno dowcipy.
W kątach izb cień przystaje i pokazuje na serce,
Za oknem wyje pies do niewidzialnej planety.
Naród wielki, naród niezwalczony, naród ironiczny,
Umie rozpoznać prawdę zachowując o tym milczenie.
Koczuje na targowiskach, porozumiewa się żartem,
Handluje starymi klamkami ukradzionymi w ruinach.
Naród w pomiętych czapkach, z całym dobytkiem na plecach,
Idzie szukając siedzib na zachód i na południe.
Nie ma ni miast ni pomników, ni rzeźby ani malarstwa,
Tylko z ust do ust niesione słowo i wróżbę poetów.
Mężczyzna tego narodu, przystając nad syna kołyską,
Powtarza słowa nadziei zawsze dotychczas daremne.
Kraków, 1945
|
