Migotania, Nr 1 (34), 2012 ⁘ Миготания, № 1 (34), 2012

Paweł Kubiak

OD SENSU DO SENSU, CZYLI DWANAŚCIE WIERSZY

Vladimir Stockman, „Górne morze, Wydawnictwo SIGNO, Kraków 2007

Są jeszcze takie miejsca na ziemi, ba, całe obszary, gdzie metafizyka jest integralną częścią świadomości istnienia, a powstającą tam poezję traktuje się z całą powagą, na równi z innymi wytworami czucia i myślenia. To, poza osławionym Wschodem, słowiańszczyzna, zresztą, im dalej na wschód, tym lepiej.

Vladimir Stockman urodził się, wychował i wykształcił w Rostowie nad Donem. Od 1992r. mieszka w Krakowie, gdzie założył rodzinę. Pisze wiersze, tłumaczy poezję i prozę, jest twórcą i koordynatorem międzynarodowego almanachu internetowego „Litera«. Podczas tegorocznej XXI Międzynarodowej Galicyjskiej Jesieni Literackiej wpadł mi w ręce jego debiutancki tomik „Górne morze». Rzecz jest trójjęzyczna, polsko-angielsko-rosyjska. Chropawa faktura wierszy z gwałtownie załamującym się rytmem podkreśla niezwykłość języka tego poety i wyjątkowość opisywanego przez niego świata. A skoro postawa poety manifestuje się w języku, to Vladimir Stockman jest człowiekiem zdecydowanym, twardo stąpającym po brutalnym świecie. Oto fragment wiersza „Sny:

(...)
Środek wieku -
szare i beznadziejne średniowiecze.
Embriony kłamstwa, poczwarki lęku
roją się w gnoju losów ludzkich.
Ambystomy i aksolotle -
czarne płazy czasu rozpaczy.

*
Czerwona morda byka,
długi bieg po pustych schodach —
Minotaur się zbliża...
Czy warto było się budzić,
żeby znów zanurzyć się w ten koszmar?
(...)

Odniesienie do średniowiecza jest wymowne, aczkolwiek trudno zgodzić się z tak jednoznacznie negatywną oceną tego okresu historycznego; w „Snach« ma to jednak znaczenie drugorzędne i pomocnicze. Przejmującą i bolesną analizę naszej cywilizacji, wypowiedzianą wprost, znajdziemy w pomnikowo zatytułowanym utworze „Millennium»:

(...)
Obywatele niedoli szumnie modlą się do niesławy,
nienawiść ściskając w kieszeniach.
Nie boję się patrzeć w szarą próżnię
ich gwałtownego życia,
w ciemność przestrzeni dyskotek
i w milczenie cel szpitalnych.
(...)

Obraz dość ponury, ale realistyczny i na swój sposób... życzliwy. Poeta ze swobodą posługuje się językiem polskim i polska wersja językowa jest jego dziełem. Można mieć wątpliwości do sformułowania „obywatele niedoli«, raczej napisalibyśmy „towarzysze niedoli», co z kolei poecie rozstającemu się z realnym socjalizmem w wydaniu sowieckim wyraźnie nie pasowało; podobną (acz odwrotną) proweniencję mają zapewne „cele szpitalne.

Wyrazistym motywem tej poezji jest „otwarta« teologia z elementami kosmologii. Stąd rekwizyty: „południowe niebo», „fioletowe sfery«, „aktywne słońce», „dziury w niebiosach«, „światło innych wszechświatów», „rudery ducha«, „ciut bliżej nieba». I cały, jakże ujmująco precyzyjny wiersz „Egzamin:

Zakładając istnienie Egzaminatora,
Każdy sam powinien odgadnąć pytania
I dać na nie stosowne odpowiedzi.

Czy dostanie za to oceną?
Oto jedno z pytań...

Kiedy czytam tytułowy wiersz „Górne morze, jawi mi się most przerzucony gigantycznym wysiłkiem ducha ponad milinami lat istnienia życia, jakaś niebotyczna parabola wszech czasów. Oto znów wychodzimy z praoceanu — jedno ogromne, niezmierzone współodczuwanie:

(...)
Fale przypływu niewidzialnego morza
tajnymi snami rosną w ich duszach
tak nieprzerwana muzyka nocy i dnia
przypomina żyjącym,

czym jest marność dążenia
poprzez dotknięcie albo spojrzenie
zmierzyć i poznać bezbrzeże —
zagadką czy zwykłą cechą
jak żyć i oddychać —

nie zrozumiesz gdy nie pomyślisz o falach
górnego morza dziwnego jak
niezrozumialość ukrytych przed świadomością
tajnych domysłów ducha.
(...)

„Czym jest marność dążenia / poprzez dotknięcie albo spojrzenie? To przecież kwintesencja naszych egzystencjalnych wątpliwości i zarazem zakreślenie optyki widzenia, zderzenie horyzontalnego z wertykalnym, odnalezienie punktu wyjścia (a może i dojścia). Vladimir Stockman w tej symbolicznej wręcz garści wierszy przywraca nam nie tylko wiarę w cywilizacyjną normalność, ale i prawdziwy wygłoś słów (dostępny tylko w kulturze Wschodu i kulturach niszowych?), ich utracone pierwotne znaczenie. W pięciowierszu bez tytułu, który znalazł sobie miejsce dopiero (aż) na okładce pobrzmiewa inna wiara: w absolutny sens relacji pomiędzy światem fizycznym i metafizycznym:

Są dwie nazwy każdego dnia
trzecią jest nieme słowo -
zero dźwięku — cieniutka niteczka -
pajęczynka niewidzialnego sensu
co drży w półprzeczuciu...

Posłuchajmy w ciszy, zamknijmy oczy i spójrzmy.

Павел Кубяк

ОТ СМЫСЛА К СМЫСЛУ или ДВЕНАДЦАТЬ СТИХОТВОРЕНИЙ

Владимир Штокман, «Верхнее море», Изд. SIGNO, Краков, 2007

Есть еще места на земле, более того, целые пространства, где метафизика является неотъемлемой частью сознания существования, а к возникающей там поэзии относятся со всей серьезностью, наравне с другими творениями чувств и разума. Это, кроме пресловутого Востока, славянство, впрочем, чем дальше на Восток, тем лучше.

Владимир Штокман родился, воспитывался и учился в Ростове на Дону. С 1992 г. он живет со своей семьей в Кракове. Пишет стихи, переводит поэзию и прозу, является создателем и координатором международного  сетевого альманаха «Litera». В этом году во время XXI Международной галицийской литературной осени мне в руки попал его дебютантский сборник стихов «Вехнее море». Это издание трехъязычное — польско-английско-русское. Шершавая фактура стихов с внезапными перепадами ритма подчеркивает необычность языка этого поэта и уникальность описываемого им мира. А поскольку позиция поэта манифестируется им в языке, то Владимир Штокман представляется человеком решительным, твердо ступающим по земле жестокого мира. Вот фрагмент стихотворения «Сны»:

(...)
Середина века,
серое и безнадежное средневековье.
Эмбрионы лжи, личинки страха
копошатся в сортирной жиже людских судеб.
Амблистомы и аксолотли —
чёрные земноводные времени смерти.

* 
Красная морда быка,
долгий топот по гулким ступеням —
Минотавр настигает…
Стоило ли просыпаться,
чтобы вновь окунуться в этот кошмар? 
(...)

Обращение к средневековью красноречиво, и хотя трудно согласиться с так однозначно негативной оценкой этого исторического периода, в «Снах» это имеет второстепенное и вспомогательное значение. Волнующая и болезненная оценка нашей цивилизации высказанна впрямую в произведении с монументальным названием «Millennium»:

(...)
Граждане горя разверзшейся бездне позора 
шумно молятся, ненависть пряча в карманах. 
Мне не страшно смотреть в пустоту 
их стремительных жизней, 
в темноту дискотечных пространств 
и в безмолвие келий больничных.
(...)

Картина довольно мрачная, но реалистичная и определенным образом... позитивная. Поэт свободно пользуется польским языком и версия на польском — это его работа. Можно усомниться в формулировке «граждане горя», мы бы скорее написали «товарищи горя», что в свою очередь поэту, расстающемуся с реальным социализмом в советском варианте не подходило; подобное (но противоположное) происхождение имеют, вероятно, «больничные кельи».

Ярким мотивом этой поэзии является «открытая» теология с элементами космогонии. Отсюда реквизиты: «полуденное небо», «фиолетовые сферы», «активное солнце», «отверстия в небе», «свет иных вселенных», «развалины духа», «чуть ближе к небу». И целое, столь замечательно точное, стихотворение «Экзамин»:

Предполагая существование Экзаменатора,
каждый сам должен угадать вопросы
и дать на них правильные ответы.

Получит ли он за это оценку?
Вот один из вопросов....

Когда я читаю заглавное стихотворение «Верхнее море», мне представляется мост переброшенный гигантским усилием духа над миллионами лет существования жизни, некая достигающая небес парабола всех времен. Вот мы вновь выходим из праокеана — одна огромная, неизмеримая эмпатия:

(...)
Волны прилива незримого моря 
тайными снами прорастают в их душах, 
так непрерывная музыка ночи и дня 
напоминает живущим,

что, в суете неизбежной,
в стремлении взглядом или касанием 
измерить и ощутить неизвестное — 
загадка или обычное свойство, 
как жить и дышать, —

не разгадать, не помыслив о волнах 
верхнего моря, странного, словно 
непостижимость скрытых от разума 
тайных догадок духа. 
(...)

«что, в суете неизбежной, / в стремлении взглядом или касанием»? Ведь это и есть квинтэссенция  наших экзистенциальных сомнений и вместе с тем — определение оптики видения, столкновение горизонтального с вертикальным, нахождение отправной точки (а может быть и точки назначения). Владимир Штокман в этой совершенно символической горстке стихотворений возвращает нам не только веру в цивилизационную нормальность, но и истинное звучание слов (доступное только в культуре Востока и в нишевых культурах?), их утраченное, первоначальное значение. В пятистишии без названия, умещенном на обложке слышатся отзвуки иной веры: веры в абсолютный смысл отношений между миром физическим и метафизическим: 

Два названия каждому дню,
третье — немое слово,
ноль звучания, тонкая нить, 
паутинка незримого смысла, 
дрожащая полупредчувствием. 
 

Давайте послушаем в тишине, закроем глаза и посмотрим